تیمی بین‌المللی از دانشمندان با همکاری محققان ایرانی موفق به توالی‌دادن ژنوم‌های 16 گونه پشه آنوفل در سراسر جهان شدند.

 در این پروژه بزرگ جهانی که به رهبری «نورا بزنسکی»، پروفسور علوم زیستی دانشگاه نوتردام انجام شده است، دکتر محمد عشاقی، استاد تمام حشره‌شناسی مولکولی دانشگاه تهران، دکتر حمیدرضا باصری، استاد حشره‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مریم کمالی، محقق دانشگاه پلی‌تکنیک ویرجینیا و همچنین نازی پاکپور، محقق پسادکترای دانشگاه کالیفرنیا در دیویس، شرکت داشتند.

پشه‌های آنوفل مسئول انتقال انگل‌های مالاریای انسانی هستند که موجب ابتلای 200 میلیون انسان به این بیماری و رخداد سالانه 600 هزار مرگ می‌شوند. با این حال، از تقریبا 500 گونه مختلف پشه آنوفل، فقط تعداد معدودی از آن‌ها مسئول انتقال گسترده مالاریا هستند.

محققان ایرانی به همراه تیم بین‌المللی حاضر در این پژوهش، تفاوت‌های ژنتیکی بین گونه‌های انتقال‌دهنده مالاریا و خویشاوندان بی‌ضررشان را بررسی کردند. آن‌ها در این تحقیق تفاوت‌های ژنومی دقیق این پشه‌ها و مرگبارترین آن‌ها یعنی آنوفل را توصیف کردند.

این نتایج دیدگاه‌های جدیدی درباره چگونگی ارتباط این گونه‌ها با یکدیگر ارائه می‌دهد. دستاورد حاصله، همچنین نقش تکامل دینامیک ژنوم‌ها در انعطاف‌پذیری گونه‌های مالاریا برای سازگاری با محیط‌های جدید و در نتیجه جستجوی خون انسانی را تشریح می‌کند.

ژنوم‌هایی که تازه توالی داده شده‌اند، درک دانشمندان از مشخصه‌های زیستی متنوع پشه‌ها را ارتقا داده و به آن‌ها در ریشه‌کنی مالاریا که تاثیر عمده‌ای روی سلامت مردم سراسر جهان دارد، کمک می‌کند.

انگل‌های مالاریا توسط تعدادی از صدها گونه پشه‌های آنوفل به انسان منتقل می‌شوند و از این موارد نیز تعداد معدودی حاملان موفق بیماری هستند. بنابراین، گرچه نیمی از جمعیت انسانی دنیا در معرض ابتلا به مالاریا هستند، اکثر مرگ‌و‌میرها در کشورهای واقع در زیر صحرای افریقا رخ می‌دهند، یعنی جایی که مامن گونه‌ اصلی پشه حامل مالاریا به نام «آنوفل گامبیه» است.

تا پیش از این، عمده اطلاعات دانشمندان از چنین فرآیندهایی از توالی ژنوم پشه آنوفل گامبیه در سال 2002 به رهبری دانشگاه نوتر دام به دست آمده و این توالی انجام تحقیقات کاربردی گسترده در این رابطه را آسان کرده است. با این حال، تاکنون فقدان منابع ژنومی برای گونه‌های آنوفل دیگر ، مقایسه تحقیقات کوچک بر روی ژن‌های منفرد با داده‌های وسیع ژنومی را محدود کرده بود.

این مقایسه‌ها برای بررسی عوامل کلیدی در تاثیر توانایی پشه حامل مالاریا برای انتقال انگل‌ها ضروری هستند. برای حل این مشکل، محققان ایرانی به همراه تیم علمی حاضر در این پروژه، ژنوم‌های 16 گونه پشه آنوفل را توالی دادند. دانشمندان این گونه‌ها را از افریقا، آسیا، اروپا و امریکای لاتین جمع‌آوری کرده بودند.

نتایج بدست‌آمده درک جامعه علمی از تنوع پشه‌های حامل مالاریا را ارتقا می‌هد و نشان می‌دهد چرا تعدادی از این گونه‌ها برای رشد به آب شور نیاز دارند در حالی که گونه‌های دیگر در استخرهای آب شیرین زندگی می‌کنند. این تحقیق همچنین به این پرسش پاسخ می‌دهد که چرا تعدادی از این پشه‌ها برای تغذیه جذب دام و طیور می‌شوند در حالی که گونه‌های دیگر به خون انسان تشنه‌اند.

جزئیات این دستاورد بزرگ علمی در قالب دو مقاله در نشریه Science قابل‌مشاهده است.