آزمايشگاه شناور ايران

 

در خبرها آمده بود سازمان حفاظت از محيط زيست كشور پس از مركز ملي اقيانوس‌شناسي به فكر ساخت كشتي تحقيقاتي خاص خود افتاده است. اصولا كشتي‌هاي تحقيقاتي بر اساس نياز و طرح دانشمنداني ساخته شد كه لازم بود با ابزار و ادوات خاص و حساسي، روز‌ها و بلكه ماه‌ها در درياها و اقيانوس‌ها به نمونه‌برداري و داده‌برداري از سطح و عمق اقيانوس مشغول باشند. احتمالا نخستين كشتي‌هاي تحقيقاتي همان كشتي‌هاي معمولي بودند كه سرنشينانشان را دانشمندان و محققان تشكيل مي‌دادند. به مرور، نياز به نصب تجهيزات خاص باعث شد شكل و شمايل كشتي‌هاي تحقيقاتي تغيير يابد، موتورهاي خاصي براي آنها طراحي شود و كلي از اصول مهندسي و زيستي در ساخت آنها به كار رود. در بررسي تاريخي ساخت كشتي‌هاي تحقيقاتي همواره با اين مهم روبه‌رو هستيم كه همواره قبل از ساخت اين گونه كشتي‌ها كه خيلي هم گران‌قيمت هستند، نياز يا طرحي بزرگ وجود داشته و در حقيقت پيش از ساخت محصول، مشتري مشتاقي شناسايي شده است. ابهام در اين باره و پرسش‌هايي درباره ساختار كشتي‌هاي تحقيقاتي را در گفت‌وگويي با دكتر عباس نوبختي، مجري طرح شناور تحقيقاتي از موسسه ملي اقيانوس‌شناسي مطرح كرديم كه توجه شما را به آن جلب مي‌كنيم.

چرا شناور تحقيقاتي؟

هر كاري ابزار و وسايل خاص خودش را نياز دارد. مطالعه حوزه آبي كشور هم ابزار خودش را مي‌طلبد. ما بايد بتوانيم نمونه‌برداري و آناليز كنيم. محققان براي كار طراحي ابزارهاي دريايي، اقيانوس‌شناسي، فيزيك دريا، شيمي دريا و محيط‌زيست آن به ابزارها و اندازه‌گيري‌هاي خاصي نياز دارند. جريان‌هاي دريايي، غلظت نمك دريا و هزار عامل ديگر به وسايل اندازه‌گيري خاص خود نيازمندند كه بايد بتوان آنها را به موقعيت لازم منتقل كرد، اندازه‌گيري‌ها را انجام داد و بعد رفت سراغ نقطه ديگري از اقيانوس يا دريا.كشتي يا شناور تحقيقاتي به ابزار لازم براي انجام اين كار مجهز شده است. شايد ظاهرش شبيه ديگر كشتي‌ها باشد، اما ويژگي آن اين است كه ابزار خاصي روي كشتي سوار شود.معمولا كشتي‌هاي تحقيقاتي را مي‌توان به عنوان يك آزمايشگاه سيار تلقي كرد كه پروسه اوليه نمونه‌ها در خود كشتي انجام مي‌شود. ممكن است براي تحقيقات بيشتر نمونه را به آزمايشگاه مرجع روي زمين بفرستند، اما اغلب كارها در خود كشتي انجام مي‌شود.شناوري كه ما مي‌سازيم در حد متوسط است. تعداد كشتي‌ها در كشورها متناسب با كاري كه انجام مي‌دهند متفاوت است. مثلا از صد و چند كشتي گرفته تا هفت هشت كشتي در كشورهاي همسايه مثل تركيه، كويت و... اما در كشور ما اين اولين كشتي است كه در حال ساخت آن هستيم.

نياز اصلي ما چه بوده كه ما را به سمت ساخت اين كشتي سوق داده؟ منظورم اين است كه چه تحقيقاتي روي زمين مانده بود كه لازم شد اين كشتي را بسازيم؟

اصلي‌ترين بحث اين است كه ما براي انجام هر كار مهندسي نياز به داده‌هاي مهندسي داريم. مثلا در زمان جنگ سكوهاي نفتي آسيب ديد. در خليج‌فارس آلودگي ايجاد شد. هيچ روشي نيست كه ثابت كنيد آلودگي قبل و بعد از تخريب سكوها، ناشي از اين تخريب بوده است. اما اگر اطلاعات داشته باشيم، مرتب آب‌ها را از لحاظ آلودگي و ده‌ها پارامتر علمي ديگر اندازه مي‌گيريم، اينها مرجع مي‌شود و مي‌تواند زمينه كارهاي ديگر قرار بگيرد يا مي‌خواهيد در جايي كارخانه بزنيد، آب‌شيرين‌كن بزنيد يا يك سكوي دريايي بسازيد، آب بايد ويژگي خاصي داشته باشد. تنها از طريق تحقيق و نمونه‌برداري و آناليز نمونه‌‌ها مي‌شود به اين نتيجه رسيد كه آن نقطه براي اين كار مناسب است يا نه.

براي اين موارد كه اشاره كرديد به نظر مي‌رسد بويه‌ ارزان‌تر و تكنولوژي‌اش در دسترس‌تر است. چرا به سمت ساخت و توسعه آن نرفتيم؟

بويه براي اندازه‌گيري‌هاي ثابت خوب است. شما بويه را در جايي داخل دريا نصب مي‌كنيد سرعت باد را در طول زمان، اندازه مي‌گيريد، موج و اختلاف جزر و مد را اندازه مي‌گيريد اين مربوط به نقطه‌اي است كه بويه را سوار كرديد. وقتي درياي عمان و خليج‌فارس و شمال اقيانوس هند را داريد، اگر بخواهيد از همه اين مكان‌ها با بويه داده‌برداري كنيد، عملي نخواهد بود. بايد شناوري باشد كه حركت كند، در محل مورد نظر شما مستقر شود و آن كار را انجام دهد. بخصوص وقتي صحبت از داده‌برداري يا نمونه‌برداري از اعماق دريا مي‌شود. اين كشتي‌ قادر است تا عمق 3000 متري نمونه‌برداري و داده‌برداري كند، از رسوبات كف دريا نمونه‌ بردارد و بسياري از آناليزها و آزمايش‌ها را نيز خودش انجام دهد. چون ابزار خاص براي اين كار را مي‌توان روي آن سوار كرد.

اگر بحث لزوم جابه‌جايي كه گفتيد را بپذيريم، باز هم به نظر مي‌رسد اين ابزارهايي كه نام برديد را مي‌شود روي هر كشتي‌اي نصب كرد و به دريا برد.

آن كشتي بايد براي آن منظور طراحي شده باشد. هر كشتي متناسب با ماموريتي كه دارد شكل و ابعاد خاصي هم دارد. كشتي‌هاي باري پهن و كشتي‌هاي نظامي باريك و بلند هستند. كشتي‌هاي تحقيقاتي طوري هستند كه بايد تعادل خوبي داشته باشند. دستگاهي روي آنها سوار است كه به صورت ديناميكي موقعيت شناور را تثبيت مي‌كند. يعني بدون انداختن لنگر مي‌تواند در يك نقطه خاص بايستد و با موتورهاي جانبي به جلو و عقب حركت مي‌كند. پروانه‌هايي كه در عرض كشتي نصب مي‌شود سبب مي‌شود هر طور كه مي‌خواهيد حركت كنيد و در هر موقعيت كه مي‌خواهيد بايستيد.لذا بايد متناسب با آن ابزار در آن تغييراتي ايجاد شود مثلا بعضي از سنسورها بايد بيرون كشتي نصب شوند. يا آنتن رادار از كف كشتي بيرون بزند و ماموريت خود را براي داده‌برداري راداري از كف اقيانوس انجام دهد.

نگراني وجود دارد كه ابزار را بياوريم اما برنامه‌اي براي بهره‌برداري از آن نداشته باشيم. مثل تب خريد دستگاه‌هاي CNC كه در دهه 60 همه كارگاه‌هاي ايراني را پر از دستگاه‌هاي تراش مدرن كرده بود، اما هيچ خروجي فناورانه‌اي نداشت.

نوبختي: درياها و اقيانوس‌ها با منابع عظيمي كه در دل خود نهفته دارند، بخش بزرگي از سطح زمين را پوشانده‌اند. دو‌سوم كره زمين آب است يعني 50 درصد كل زمين متعلق به همه مردم دنياست. كسي مي‌تواند از اين نعمت همگاني استفاده كند كه ابزار لازم را دارد و ما داريم آن را مي‌سازيم

نه جاي نگراني وجود ندارد. چون ما پيش از اين كه ابزار را داشته باشيم، كارهاي تحقيقاتي متعددي را تعريف كرده و انجام داده‌ايم. پس برنامه وجود دارد، منتهي اگر ابزار داشته باشيم راندمان بهتر خواهد بود و دستمان براي تعريف طرح‌هاي علمي‌تر و جسورانه‌تر مثلا كاوش در اعماق اقيانوس هند باز خواهد شد. بحث دريا بحث وسيع‌تري است. دو‌سوم كره زمين آب است، 80 درصد آن مشاع و متعلق به همه است يعني 50 درصد كره زمين مشاع است. چه كسي مي‌تواند استفاده كند؟ كسي كه ابزار آن را دارد.

آيا قبل از شروع ساخت اين شناور، تيم ايراني تلاش كرده با تيم‌هايي كه كشتي تحقيقاتي دارند كار مشترك انجام دهد تا از تجربه‌هاي آن تحقيقات براي طراحي و ساخت يك شناور عملياتي‌تر و پيشرفته‌تر استفاده شود؟

بله. ما هم سازمان منطقه‌اي داريم هم بين‌‌المللي كه روي بدنه‌هاي آبي دنيا كار مي‌كنند؛ سازمان‌هايي مثلIOI و IOC ، سازمان‌هايي هستند كه در كشورها به صورت گروهي كار مي‌كنند. دو سه سازمان در منطقه ما هم هست. يكي در اقيانوس هند است كه هر سال با آنها جلسه مشترك داريم. ديگري در كشورهاي خليج فارس است كه از اين قبيل گشت‌ها با آنها به دفعات انجام شده است.

طبقه‌بندي‌هاي مختلف براي كشتي‌هاي تحقيقاتي وجود دارد. اين كشتي در كدام طبقه‌بندي قرار مي‌گيرد؟ به زبان ساده‌تر چه آزمايشگاهي در اين شناور ساخته خواهد شد؟

ما در اين كشتي چهار آزمايشگاه داريم. فيزيك دريا، شيمي دريا و دو آزمايشگاه خشك و تر براي نمونه‌برداري. كار اين شناور بيشتر كار تحقيقات زمين‌شناسي به عنوان فيزيك، تغييرات و تركيبات آب به عنوان شيمي، جهت و سرعت جريان‌هاي دريايي و درجه حرارت آب در اعماق مختلف درياست.

كشتي تحقيقاتي ايران كجا طراحي شده و چه كسي آن را مي‌سازد و در نهايت اين‌كه الان در چه مرحله‌اي است؟

ما با سازمان صنايع دريايي قراردادي داريم. طراحي و ساخت شناور تحقيقاتي ما توسط اين سازمان انجام مي‌شود. الان هم در حال ساخت است. بدنه‌اش تقريبا تمام شده و موتورهايش را هم خريده‌ايم كه بزودي نصب مي‌شود.اما تجهيزات آزمايشگاهي را ديگر خودمان نمي‌سازيم. آنها را بايد از خارج بخريم، بعضي از اين تجهيزات را فقط يكي دو كشور مي‌سازند. دركل تلاش داريم با مشاركت بين‌المللي نخستين كشتي تحقيقاتي ايران را بسازيم.

چند دانشمند و محقق و براي چه مدتي مي‌توانند سوار بر اين كشتي راهي كاوش آب‌هاي آزاد جهان شوند؟

11 خدمه براي اداره كشتي و 16 نفر به عنوان محقق مي‌توانند در هر سفر در نهايت 45 روز در دريا باشند. پس به نوعي اين كشتي براي كاوش‌هاي محلي كاربرد دارد. البته كه 45 روز زمان خوبي است. مدتي كه كشتي مي‌تواند در دريا بماند، به ذخيره سوخت و آب بستگي دارد.

پيش‌بيني مي‌كنيد چه دستاوردها يا خبرهايي پس از به آب‌اندازي كشتي خواهيم شنيد؟ به عبارتي مردم خودشان را براي چه جشني آماده كنند؟

در درجه اول بايد بدنه آبي كشور را خوب بشناسيم. الان پروژه‌هاي عمراني مجبورند از اطلاعات ساير كشورها براي فعاليت در حوزه آبي خودمان استفاده كنند كه اين اصلا جالب نيست. در درجه اول بايد خلأ اطلاعاتي خودمان را پر كنيم، بعد هم با كشورهاي همسايه و شمال اقيانوس هند (چون متاثر از تجهيزات اقيانوس هند هستيم) باب همكاري را باز خواهيم كرد.سپس سراغ رسوباتي كه كف درياست خواهيم رفت كه مي‌تواند نشان از معادن كف دريا داشته باشد. چون بعضي تركيبات معدني فقط در دريا وجود دارد. براي مثال منيزيم و منگنز كه معادن غني آن فقط در كف دريا وجود دارد و آنها را به صورت كلوخ استخراج مي‌كنند.





تاريخ : چهار شنبه 8 آذر 1391برچسب:, | | نویسنده : مقدم |