سال گذشته، ایالات متحده‌ی آمریکا تعرفه‌های واردات کالاهای چینی به ارزشی معادل ۲۵۰ میلیارد دلار را تا ۲۵ درصد افزایش داد. درمقابل، دولت چین نیز تعرفه‌ی واردات کالاهای آمریکایی، ازجمله سویا، به ارزشی معادل ۱۱۰ میلیارد دلار را به‌همین میزان افزایش داد. درنتیجه، اگرچه این جنگ تجاری در اواسط سال ۲۰۱۸ آغاز شد، صادرات سویا از آمریکا به چین کاهشی ۵۰ درصدی را در این سال تجربه کرد.

ریچارد فوکس، نویسنده این مقاله و پژوهشگر مؤسسه‌ی فناوری کارلسروهه در آلمان و همکارانش پیش‌بینی کردند افزایش میزان جنگل‌زدایی در مناطق استوایی ممکن است به‌دلیل افزایش میزان تقاضای چین برای تأمین ۳۷.۶ میلیون تن از محصولات موردنیازش از دیگر کشورهای تأمین‌کننده رخ دهد. این میزان برابر با مقدار محصولی است که چین در سال ۲۰۱۶ از آمریکا وارد کرده است. در‌حال‌حاضر، دو دهه رشد در بازار جهانی برای سویا به افزایش جنگل‌زدایی در جنگل‌های آمازون منجر شده است.

مزارع سویا (در سمت چپ) درکنار جنگل‌های طبیعی دست‌نخورده در سرادو واقع در برزیل

از سال ۲۰۱۶، برزیل تقریبا نصف میزان سویای موردنیاز چین را تأمین می‌کند و این کشور زیرساخت و زمین موردنیاز برای افزایش سریع این میزان را دراختیار دارد. بنابر تخمین فوکس و همکارانش، نواحی درنظر گرفته‌شده برای تولید سویا در برزیل می‎‌تواند تا ۳۹ درصد (برابر با ۱۳ میلیون هکتار) افزایش یابد. براساس آخرین اطلاعات مربوط‌به سال ۲۰۱۶، این آمار به سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد یا فائو مربوط‌ است. در مقام مقایسه، در سال ۱۹۹۵، تقریبا ۳ میلیون هکتار از جنگل‌ها برای این منظور از بین رفتند و در سال ۲۰۰۴، این کشور دو دوره‌ی اوج جنگل‌زدایی را شاهد بود.

فوکس و همکارانش بیان می‌کنند:

از ایالات متحده‌ی آمریکا و چین می‌خواهیم که سریع‌تر برای جلوگیری از این فاجعه اقدامات تجاری خود را دوباره تنظیم کنند. همچنین، برخی از تغییرات گسترده‌تر موردنیاز در سطح جهانی و درون کشورها را برای محافظت از جنگل‌های استوایی کنار می‌گذاریم.

تولید سویا

چین درزمینه‌ی واردات سویا به سه شریک تجاری بزرگ خود وابسته دارد: برزیل بزرگ‌ترین آن‌ها است و بعدازآن، آمریکا و آرژانتین در رده‌های دوم و سوم قرار دارند. میزان تولید سویای ۹۴ کشور دیگر که خودِ چین را شامل می‌شود، روی‌هم‌رفته کمتر از برزیل است. این موضوع باعث سوق‌داده‌شدن کشاورزی از دشت‌های سرادو جنوبی به‌سمت جنگل‌های آمازون و وقوع حدود یک‌چهارم از کل جنگل‌زدایی سالیانه آمازون در چند سال اخیر شده است.

برای مقابله با کمبود واردات از آمریکا، چین می‌تواند میزان مصرف سویای خود را کاهش دهد. این موضوع باتوجه‌به افزایش روزافزون تقاضای مردم چین برای گوشت، بعید به‌نظر می‌رسد. تنها ۲ درصد کاهش در مصرف سویا به‌عنوان غذای حیوانات می‌تواند به تولید ۱۰ میلیون تن گوشت کمتر در سال منجر شود.

چین می‌تواند تولید سویای خود را افزایش دهد. اما این کشور باید این میزان تولید را سه برابر کند تا بتواند کمبود خود را جبران کند. این میزان تولید به حدود ۱۳ میلیون هکتار زمین نیاز دارد که برابر با اندازه کشور یونان است. همچنین، این موضوع باتوجه‌به محدودیت زمین‌های حاصل‌خیز و دردسترس برای کشت این محصول بعید به‌نظر می‌رسد.

بازسازی برخی از جریان‌های تجارتی ممکن است تاحدی این کمبود را جبران کند. افزون‌براین، می‌توان برای جایگزینی سویا با سایر محصولات کشاورزی مانند کلزا و ذرت برای خوراک دام نیز تلاش کرد. سال گذشته، آرژانتین و اتحادیه‌ی اروپا برای تغذیه‌ی دام‌ها و تولید سوخت زیستی خرید سویا از ایالات متحده‌ی آمریکا را آغاز کردند. این موضوع می‎‌تواند سویای تولیدی آرژانتین یا کلزا تولیدی اتحادیه‌ی اروپا را برای صادرات به چین تأمین کند.

باوجوداین، هنوز مشخص نیست چین به این معامله‌ی تجاری که درنهایت به‌نغع آمریکا خواهد بود، تن می‌دهد یا خیر. همچنین، در سطح جهانی سویا بهترین انتخاب برای تغذیه‌ی دام‌ها است. سویا از چربی و پروتئین برخوردار است و نیتروژن را ثابت نگه می‌دارد و نیاز به کود را کاهش می‌دهد. درنهایت، حتی با درنظرگرفتن افزایش احتمالی در تولید، سهم تولیدکنندگان کوچک در‌مقایسه‌با میزان موردنیاز ناچیز است. به‌عنوان مثال، برنامه‌‌ی روسیه برای افزایش تولید خود به میزان ۲۰ درصد در چند سال آینده، تنها باعث افزایش ۰.۷ میلیون تنی صادرات این محصول خواهد شد.

از دیدگاه فوکس و همکارانش، محتمل‌ترین سناریو این است که برزیل تولید خود را به‌میزان درخورتوجهی افزایش دهد و تعداد کمی از تولیدکنندگان عمده‌ی دیگر میزان موردنیاز را عرضه کنند.

مداخلات سیستم سیاسی و قانونی و تجاری مانع گسترش تولید دانه‌ی سویا در آمازون اکنون تضعیف شده‌اند. برای نمونه، ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهور برزیل، در ژانویه حقوق زمین مردم بومی را محدود کرد. درواقع، جنگل‌زدایی بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶، ۲۹ درصد افزایش یافت و بین اوت تا اکتبر۲۰۱۸، در مدت انتخابات ریاست‌جمهوری برزیل جهشی به‌میزان ۵۰ درصد را شاهد بود.

همچنین، جنگ‌های تجاری در گذشته نیز باعث افزایش تولید سویا در برزیل شده است. پس از تحریم ایالات متحده‌ی آمریکا درباره‌ی صادرات سویا به اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۸۰، میزان زمین درنظر گرفته‌شده به تولید این محصول در برزیل بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ به بیش از دوبرابر افزایش یافت و به ۲۴.۲ میلیون هکتار رسید.

سناریو‌های سویا

برای رسیدن به برآوردی دقیق از میزان تولید جهانی دانه‌ی سویا در سناریوهای مختلف تجاری، فوکس و همکارانش داده‌های سال ۲۰۱۶ از پایگاه اطلاعاتی فائو را تحلیل کردند. این داده‌ها اطلاعات مربوط‌به تمام زمین‌های اختصاص داده‌شده به کشت سویا در ۹۴ کشور، نرخ بهره‌ی هر کشور، تولید کل آن‌ها در سال و میزان صادرات به چین و... را شامل می‌شود.

با فرض اینکه هیچ تغییری در کل تقاضای جهانی وجود نداشته باشد، میزان ۲۲.۶ میلیون تا ۳۷.۶ میلیون تن تولید بیشتر دانه‌ی سویا در برزیل نیاز چین را برآورده خواهد کرد. اگر تمام ۹۴ کشور به جبران این کمبود کمک کنند، باتوجه‌به درصد مشارکت آن‌ها در سطح فعلی، برزیل نیاز دارد ۱۶.۷ میلیون تن سویای اضافی را تأمین کند. این میزان تولید سویا به ۵.۷ میلیون هکتار زمین دیگر نیاز دارد. در این سناریو، پس‌ازآن آرژانتین نیز باید ۶.۱ میلیون تا ۱۰.۲ میلیون تن سویای اضافی تولید کند. تولید این میزان سویای اضافی به ۲ میلیون تا ۳.۳ میلیون هکتار زمین اضافی نیاز دارد. تمام تولیدکنندگان دیگر به‌جز چین روی‌هم‌رفته تولیدی برابر با تولید آرژانتین دارند.

تخلیه‌ی خوراک دام تولیدشده‌ از سویا در شهر نانتونگ در چین

این ارقام برای کشت دانه‌ی سویا در زمینی درنظر گرفته نمی‌شود که در‌حال‌‌حاضر برای کشت دیگر محصولات پروتئینی و فراورده‌های روغنی مانند ذرت و روغن نخل و کلزا استفاده می‌شوند. باوجوداین، جایگزینی محصولی با محصولی دیگر با محدودیت‌های فنی و سیاسی روبه‌رو است. به‎عنوان مثال در برزیل، دانه‌های سویا و نیشکر و ذرت ۸۵ درصد از کل محصولات تولیدی این کشور را تشکیل می‌دهند و هر سه این محصولات برای اقتصاد این کشور مهم هستند. نیشکر در تولید اتانول زیستی استفاده می‌شود که به استقلال برزیل از بازار جهانی نفت کمک می‌کند و ذرت نیز به‌عنوان خوراک دام استفاده می‌شود. واردات روغن نخل از مالزی یا اندونزی امکان‌پذیر است؛ اما این امر موجب جنگل‌زدایی بیشتر در این کشورها خواهد شد.

اگر تولیدکنندگان بازده‌ی محصولات خود را افزایش دهند، نیاز به زمین بیشتر کمی می‌تواند کاهش یابد. تولیدکنندگان عمده‌ی دانه سویا (برزیل، آرژانتین، کانادا و روسیه) درحال‌حاضر به‌طور متوسط به میزان تولید ۱.۵ تن تا ۳ تن سویا در هر هکتار دست یافته‌اند؛ درحالی‌که این میزان در ایالات متحده‌ی آمریکا ۳.۵ تن است. ایالات متحده‌ی آمریکا به‌ازای هر هکتار حدود ۶۲ کیلوگرم و کانادا ۶۰ کیلوگرم و برزیل ۱۶۹ کیلوگرم کود به خاک اضافه می‌کنند. تنها روسیه (۲۶ کیلوگرم کود در هکتار) و آرژانتین (۱۴ کیلوگرم کود در هر هکتار) می‌توانند با استفاده از کود بیشتر، میزان تولید محصولات کشاورزی را در هر منطقه افزایش دهند.

درحقیقت، ممکن است آمار و ارقام فوکس و همکارانش دست‌ِکم گرفته شود. بنابر گفته‌ی این گروه، آن‌ها افزایش تقاضای نامرتبط به جنگ تجاری را در نظر نمی‌گیرند. در دو دهه‌ی گذشته، میزان مصرف سویا در چین به‌صورت نمایی افزایش یافته است. از سال ۲۰۰۰، واردات این کشور از آرژانتین و آمریکا و برزیل به‌ترتیب ۲۰۰ و ۷۰۰ درصد و ۲۰۰۰ درصد افزایش یافته است. به‌احتمال زیاد، اشتهای زیاد چین برای تغذیه‌ی دام‌ها و انرژی زیستی به رشد خود ادامه خواهد داد.

نبردی از‌دست‌رفته

چین احتمالا می‌خواهد وابستگی خود را به ایالات متحده‌ی آمریکا کاهش دهد؛ حتی اگر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده‌ی آمریکا، تصمیم بگیرد تعرفه‎های واردات خود را لغو کند. به‌عنوان‌ مثال، اتحاد جماهیر شوروی پس از لغو تحریم سال ۱۹۸۰، تنها پس از یک سال، به خرید سویا از آمریکا ادامه نداد و آن‌ها را نامطمئن دانست. بنابراین، حتی با خوشبینانه‌ترین سناریو میلیون‌ها هکتار از جنگل‌های استوایی آمازون در‌حال‌حاضر درمعرض تهدید نابودی هستند. درواقع، گسترش تولید سویا در مناطقی به‌غیر از آمازون، ازجمله در دشت‌های استوایی سرادو در برزیل، به از‌دست‌رفتن بیشتر جنگل‌های استوایی، مثلا ازطریق جابجایی مراتع منجر می‌شود.

با کنارگذاشتن این تغییرات عمده‌ی بالقوه، پیش‌بینی می‌شود نرخ فعلی جنگل‌زدایی در مناطق استوایی تا سال ۲۱۰۰ بین ۸۷ تا ۱۳۰ گیگاتن کربن را وارد جوّ می‌کند و انتظار می‌رود تبدیل زمین به زمین‌های زراعی به‌طورکلی به آزادشدن بیشتر کربن در مناطق استوایی درمقایسه‌با دیگر بیوم‌ها در این قرن منجر شود. به‌همین‌ترتیب، انتظار می‌رود انقراض گونه‌ها در جنگل‌های گرم‌سیری تا سال ۲۰۵۰ افزایش یابد. باوجوداین، ۱۹ گونه از هر ۲۰ گونه ازنظر علمیناشناخته هستند.

جنگل‌زدایی گسترده‌ی آمازون بیش از آنچه پیش‌ازاین در‌حال‌رخ‌دادن است، تأثیرات عمیقی بر تلاش‌های جهانی برای کاهش تغییرات اقلیمی و حفاظت از تنوع زیستی خواهد گذاشت. بنابراین، چگونه می‌توان از چنین پیامدهای مخرب ناشی از جنگ‌های تجاری آتی پیشگیری کرد؟

حذف سویا از تعرفه: اول و مهم‌تر از همه، چین و ایالات متحده‌ی آمریکا باید به‌طورعمومی نقش خود را در هدایت غیرمستقیم جنگل‌زدایی مناطق استوایی به‌رسمیت بشناسند و برای حذف تعرفه‌های تجاری روی این محصول اقدام فوری انجام دهد.

تنوع عرضه‌کنندگان: همچنین، چین باید به‌دنبال عرضه‌کنندگان بیشتری برای این محصول باشد. حتی اتحادیه‌ی اروپا می‌تواند یکی از نامزدها باشد. بااین‌حال، برای رقابت با تولیدکنندگان عمده مانند آمریکا، باید در مخالفت خود با آن دسته از دانه‌های سویای اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی تجدیدنظر کند که دربرابر آفت‌کش‌هایی مانند گلیفوزات مقاوم هستند.

بهبود طرح‌های حفظ محیط‌زیست در برزیل: جامعه‌ی بین‌المللی باید کارهای بیشتری برای تشویق دولت برزیل به افزایش حمایت از محیط‌زیست انجام دهد. برای مثال، طرح‌هایی مانند +REDD که هدفش پاداش‌دادن به توسعه‌دهندگان و دیگر افراد برای جلوگیری از جنگل‌زدایی و فراهم‌کردن سازوکار برای اقدام هماهنگ است.

مداخلات تنظیمی طراحی‌شده برای کنترل محرک‌های تخریب محیطی یا محدودکردن میزان آن نیز ضروری هستند. چنین مداخلاتی بحث‌برانگیز و به وضعیت سیاسی مشروط هستند؛ اما نمونه‌های آن در طول تاریخ وجود دارد. به‌عنوان مثال، دستورالعمل نیترات سال ۱۹۹۱ کمیسیون اروپا به کاهش ۲۲ درصدی مصرف کود شیمیایی از سال ۱۹۹۰ در اروپا منجر شد. این دستورالعمل بخشی از دستورالعملی دیگر را تشکیل می‌دهد؛ یعنی دستورالعمل چهارچوب آب. این دستورالعمل غلظت نیتروژن آب رودخانه‌ها را تا ۲۱ درصد و آمونیاک را تا ۷۵ درصد و فسفر را تا ۵۹ درصد از سال ۱۹۹۲ کاهش داده است.

براساس توافق Brazil’s Soy Moratorium، تاجران اصلی سویا در ژوئیه‌ی۲۰۰۶ توافق کردند سویای کشت‌شده در زمین‌های حاصل از جنگل‌زدایی را نخرند. این توافق باعث کاهش تبدیل جنگل‌ها به زمین‌های زراعی شد. این، موفقیتی نسبی در‌این‌زمینه بود که مدیون سیستم‌های کنترل مختلف بود و برای اجرای این توافقنامه مستقر شده بودند؛ مانند هلیکوپترهای پلیس برای ردیابی قطع غیرقانونی درختان. باتوجه‌به افزایش قطع درختان و استفاده غیرمستقیم از زمین و سازوکارهای سیاسی دوران ریاست‌جمهوری بولسونارو، این دستاورد اکنون درمعرض تهدید است.

رشد محلی: درنهایت، تولید این محصولات در کشورهای مصرف‌کننده به این کشورها کنترل بهتری از سطح تولید و اثرهای زیست‌محیطی و نیز امنیت اقتصادی می‌دهد.

به‌عنوان بخشی از ترکیب راه‌حل‌ها، اگر هم چین و هم اتحادیه‌ی اروپا تلاش‌های خود برای تولید محصولات پروتئینی را شدت بخشند، بسیار کمک‌کننده و اثربخش خواهد بود. این به‌معنی سرمایه‌گذاری بیشتر در پژوهش‌ها و توسعه و همچنین آموزش کشاورزان است. از اوایل سال ۲۰۰۰، چین میزان زمین اختصاص‌داده‌شده به تولید دانه‌ی سویا را تا ۲۵ درصد کاهش داده است؛ زیرا واردات این محصول از برزیل ارزان‌تر است. باتوجه‌به میانگین بازده پنج‌ساله این کشور، درحال‌حاضر نیمی از آن محصولات در برزیل یا ایالات متحده‌ی آمریکا هستند.

تغییر رفتار مصرف‌کننده: در چند دهه‌ی آینده، راه‌حل بلندمدت باید شامل کاهش جهانی مصرف گوشت باشد.

افزایش آگاهی در بین مصرف‌کنندگان در سطح جهانی ممکن است به این موضوع کمک کند که گوشت کمتری مصرف کنند یا گوشتی را بخرند که به‌طور پایدار تولید می‌شود. تاکنون، آگاه‌سازی این‌چنینی اثر بسیار کمی روی تولید یا مصرف گوشت گذاشته است. سوپرمارکت بزرگی در آلمان در ژوئن‌۲۰۱۸ گزارش داد که با وجود نظرسنجی‌هایی که تمایل مصرف‌کننده برای محصولات گوشتی پایدار را نشان می‌دهد، مشتریان به انتخاب گزینه‌های کمتر پایدار ادامه می‌دهند؛ زیرا این محصولات ارزان‌تر هستند.

اقدامات آموزشی برای تغییر رفتار مصرف‌کننده، مانند استفاده از برچسب موادغذایی یا صدور گواهی ECO یا کمپین‌های اطلاعاتی در مدارس، نسبتا آسان هستند. بااین‌حال، ایجاد چنین اقداماتی الزامی قانونی و درواقع، تغییر رفتار است و برای ازبین‌بردن فشارهای فعلی روی جنگل‌های گرم‌سیری، بیش‌ازحد طول می‌کشد. گفتنی است یارانه‌ها و مالیات‌هایی نیز مؤثر هستند که به فرم‌های پایدار تولید سود می‌رسانند؛ اما این امر مستلزم سرمایه‌گذاری دولت‌ها است. حتی در آن زمان، چنین سیاست‌های مبتنی بر بازار اغلب برای جلوگیری از تخریب شدید محیط‌زیست ناکافی هستند.

از دیدگاه فوکس و همکارنش، آنچه بیش از همه می‌تواند مؤثر باشد، سازوکارهایی هستند که هزینه‌های زیست‌محیطی تولید محصولات کشاورزی را در قیمت محصول شامل می‌شوند. محاسبه‌ی این هزینه‌ها اجتناب‌ناپذیر است (به‌جای اتکا به انتخاب مصرف‌کننده) و می‌تواند روش قدرتمندی برای جلوگیری از نابودشدن سیستم‌های طبیعی حیاتی باشد. بدیهی است ارزیابی درست هزینه‌های زیست‌محیطی باید درکنار تلاش‌های شدید برای کاهش هزینه‌ها رخ دهد تا اطمینان حاصل شود استراتژی این‌چنینی امنیت غذایی را تهدید نمی‌کند.

علائم هشداردهنده

علائم اولیه در جنگ تجاری فعلی بین ایالات متحده‌ی آمریکا و چین دلگرم‌کننده نیستند. پیش از این موضوع، برزیل با افزایش تولید خود تقویت جایگاه مذاکره‌ی خود را شروع کرده است. تا اواخر سال ۲۰۱۸، برزیل ۷۵ درصد از واردات دانه‌ی سویای چین را انجام داد. این میزان رکوردی جدید محسوب می‌شود؛ یعنی کل کسری واردات از آمریکا با سویای برزیلی جبران شد.

شاخص MSCI برزیل که ۵۲ شرکت بزرگ این کشور را دربر می‌گیرد، از اکتبر۲۰۱۸ و هم‌زمان با انتخاب بولسونارو به ریاست‌جمهوری این کشور و اعمال تعرفه‌های جدید ترامپ روی واردات کالاهای چینی، رشد ۳۵ درصدی را شاهد بوده است. این موضوع نشان‌دهنده‌ی بیشترین میزان افزایش در تمام بازارهای منطقه‌ای در‌حال‌حاضر است.

دولت‌ها، تولیدکنندگان، قانون‌گذاران و مصرف‌کنندگان باید اکنون برای این موضوع اقدامی جدی انجام دهند. اگر آن‌ها این کار را نکنند، جنگل‌های آمازون ممکن است بزرگ‌ترین تلفات جنگ تجاری ایالات متحده‌ی آمریکا و چین باشند.