زباله‌هاي الكترونيكي؛ تهديد يا فرصت؟

 

كمي به رايانه، تلويزيون، تلفن همراه، راديو، كنسول بازي يا دستگاه پخش موسيقي‌تان فكر كنيد. بعد از گذشت چند سال چه سرنوشتي در انتظار آنهاست. بي‌شك قرار نيست، اين وسايل تا ابد كاركرد روز اول را داشته باشد. دستگاه‌هاي الكتريكي و الكترونيكي مورد استفاده ما، فهرست بلند بالايي ايجاد مي‌كنند و اين پرسش اساسي درباره آنها مطرح مي‌شود كه پس از سال‌ها وقتي عمر مفيدشان به سرآمد، چه خواهد شد؟دستگاه‌هاي مختلف الكترونيك كه از رده مصرف خارج مي‌شوند، سبب شكل‌گيري مفهومي نو به نام زباله الكترونيك( electronic waste يا به اختصار e-waste ) شده‌اند. در واقع زباله الكترونيكي تشريح كننده انواع محصولات الكتريك و الكترونيك دور ريخته‌شده و بي‌مصرف است. آمار سازمان‌هاي مختلف زيست‌محيطي نشان مي‌دهد طي چند دهه اخير، نياز بشر به انواع ابزارهاي مدرن بشدت افزايش يافت و در نتيجه، حجم دستگاه‌هاي بي مصرف نيز افزايش چشمگيري را تجربه كرد. پيشرفت غول‌هاي اقتصاد شرق يعني چين و هند نيز سبب افزايش بي‌سابقه حجم اين زباله‌ها شد.اما چه سرنوشتي در انتظار زباله‌هاي الكترونيك توليد شده بشر است؟ زباله‌هاي الكترونيك معمولاً داراي مواد سمي و خطرناكي هستند كه بيشتر آنها سر از لندفيل‌ها (مكاني كه زباله‌‌ها در آن دفن مي‌شود)‌ در مي‌آورند. همچنين بخشي از زباله‌هاي الكترونيك كشورهاي توسعه يافته به كشورهاي در حال توسعه صادر مي‌شود. در اين كشورها، كارگران در محيط‌هاي اغلب ناايمن و فاقد قوانين مناسب، اين زباله‌ها را بازيافت مي‌كنند. با اين كه در اين فرآيند، بخشي از مواد ارزشمند اين زباله‌ها بازيافت مي‌شود، اما شرايط نامطلوب اين محيط‌ها، پيامدهاي نگران‌كننده‌اي براي اين كشورها به همراه خواهد داشت.در حال حاضر، كشورهاي مختلف بيش از پيش متوجه آثار زيانبار اين وضع شده‌اند. متاسفانه تاكنون پژوهش چنداني درباره اثرات مقدار اندكي از اين مواد سمي در درازمدت انجام نشده و بيشتر مطالعات درباره اثرات كوتاه‌مدت قرارگيري در معرض مقدار زيادي از اين مواد بوده است.

خطرات زباله‌هاي الكترونيك

وقتي سخن از يك وسيله الكتريكي به ميان مي‌آيد، معمولا قالب خارجي آن يا گاهي مدارهاي موجود در آن به نظر مي‌آيد، اما در واقع مواد شيميايي درون اين قطعات است كه سمي و البته گران‌قيمت است. در بسياري از دستگاه‌هاي الكتريكي و الكترونيك انبوهي از فلزات سنگين، نيمه‌رسانا و ساير تركيبات شيميايي يافت مي‌شود. خطر ناشي از زباله‌هاي الكترونيك از موادي نظير سرب، مركوري، آرسنيك، كادميوم، مس، بريليوم، باريوم، كروم، نيكل، روي، طلا و نقره ناشي مي‌شود. اين مواد در مدارهاي الكترونيك، چيپ‌هاي رايانه و نيز نمايشگر و سيم‌كشي‌هاي موجود در اين تجهيزات وجود دارد. همچنين در بسياري از دستگاه‌هاي الكترونيك، مواد ضد آتش وجود دارد كه براي سلامت انسان زيانبار است. در حالت عادي، اين مواد درون دستگاه‌هاي مورد استفاده خطري را متوجه سلامت ما نمي‌كنند. مشكل وقتي ايجاد مي‌شود كه اين دستگاه‌ها شكسته شوند. در اين صورت، اين مواد سمي ممكن است به محيط اطراف نشت كند. مواد شيميايي سنگين موجود در زباله‌هاي الكترونيك در لندفيل‌‌ها پس از مدتي موجب آلودگي خاك و حتي منابع زيرزميني مي‌شود. آلودگي هواي اطراف اين محل‌ها نيز از ديگر مشكلات به وجود آمده است. البته هنوز شدت آسيب‌هايي كه اين نوع زباله‌ها به محيط زيست وارد مي‌كند، مورد مطالعه دقيق قرار نگرفته است.آسيب زباله‌هاي الكترونيك به محيط زيست به دو شكل است؛ شكل اول به حالتي اطلاق مي‌شود كه در آن، سرعت دريافت مواد سمي در بدن انسان‌ها، گياهان و حيوانات بيشتر از سرعت دفع آنهاست. شكل دوم نيز حالتي است كه در آن، مواد سمي در چرخه غذايي به شكل تصاعدي افزايش مي‌يابد. به عنوان مثال پلانكتون‌ها مقدار كمي جيوه جذب مي‌كنند. ماهي‌هايي كه مقدار زيادي پلاكتون مي‌خورند، مقدار زيادتري جيوه وارد بدن خود مي‌كنند. با مصرف اين ماهي‌ها‌، آلودگي بمراتب بيشتري وارد بدن انسان مي‌شود.كارشناسان برنامه پژوهشي فلزات سنگين دارتموث، فهرستي از اثرات برخي مواد سمي بر بدن انسان را تهيه كردند. البته اين فهرست شامل همه زيان‌هاي اين مواد نيست و فقط برخي مواد خطرناك موجود در تجهيزات الكترونيك را مورد اشاره قرار داده است.آرسنيك مي‌تواند سبب ايجاد اختلال در ارتباطات سلولي و نيز رشد آنها شود و تماس طولاني‌مدت با مقدار كمي از آن باعث بروز بيماري‌هاي قلب و عروق، سرطان و ديابت مي‌شود.كادميوم بر توانايي بدن فرد در جذب كلسيم تاثير منفي مي‌گذارد و اين، خود سبب بروز دردهاي استخواني و كاهش استحكام استخوان‌ها مي‌‌شود.كروم، مشكلات پوستي ايجاد كرده و حتي مي‌تواند منجر به بروز سرطان شود.مسموميت با مس نيز مي‌تواند سبب بروز مشكلاتي از جمله كاهش توان ذهني شود. آلودگي شديد با اين فلز مي‌تواند به فلج، كما و مرگ بينجامد. نيكل هم در مقادير زياد، سرطان‌زا خواهد بود.

با زباله‌هاي الكترونيك چه كنيم؟

در كشورهاي توسعه يافته، چند راه براي خلاصي شهروندان از دست اين تجهيزات برقي و الكترونيك بي‌مصرف‌ وجود دارد. بسياري از شركت‌ها از جمله اپل، دل، سوني و توشيبا برنامه‌هايي براي پس گرفتن دستگاه‌هاي بي‌مصرف مشتري‌هايشان دارند و البته برنامه‌هايي از اين دست در اين كشورها در حال گسترش است.راه دوم نيز تحويل اين نوع زباله‌ها به مراكز مجاز بازيافت است. در اين مراكز، تجهيزات بي‌مصرف ريز مي‌شود و روي نوار نقاله قرار مي‌گيرد. سپس برخي قسمت‌هاي ارزشمند از طريق ماشين يا كارگران جدا و به كار گرفته مي‌شود.





تاريخ : جمعه 5 آبان 1391برچسب:, | | نویسنده : مقدم |